اختصاصی ایلنا؛
کوچ خیابانی عشایر در خوزستان، جاذبه یا معضل!+ تصاویر
هرساله در فصول منتهی به کوچ و در زمان کوچ، عشایر کوچ رو و ایلات، برای رسیدن به مقصد، از کوچه و خیابانهای شهرهای بسیاری باید عبور کنند. عبوری که گاه از طرف مردم با لذت دنبال میگردد و در برخی موارد به چالشی جدی میان مردم و مسئولان شهری از یک طرف و صاحبان گله و مالروها از سوی دیگر تبدیل میشود.
به گزارش خبرنگار ایلنا از خوزستان، کوچ از جاذبههای گردشگری ایران است، اما آنگونه که باید تا کنون به این حوزه توریستپذیر پرداخته نشده است. ایلات مالرو، با گذشت زمان و تغییرات عمدهای که در طول تاریخ بر عمر جوامع عشایری گذشته است، هرگز به جادهها پشت نکردند، جاده را کنار نگذاشتند و همچنان در آمد و رفت میان ییلاق و قشلاق به کوچ، بهعنوان اولین و آخرین راه حیات خود میاندیشند.
زندگی کوچنشینی در ایران سابقهای دیرینه دارد و کوچنشینان همیشه نقش مهمی در تاریخ این مملکت داشته و دارند. راه و روش زندگی کوچنشینان کنونی با راه و روش زندگی نیاکان چند هزار سال پیش ما تفاوت چندانی ندارد و مطالعه زندگی آنها راهگشایی برای پیبردن به چگونگی روند تکامل اجتماعی فرهنگی انسان است. زندگی کوچنشینی گونهای سازش فرهنگی اجتماعی با محیط زیست می باشد.
یکی از ایلات بزرگ کوچ رو در ایران بختیاریها هستند. شعبهای از قوم لر که در جنوب غربی ایران زندگی میکنند و هنوز تعداد قابل ملاحظهای از آنها کوچنشین هستند. بختیاریها در مناطق وسیعی از جنوب غربی ایران، چهارمحال بختیاری، خوزستان، لرستان و اصفهان زندگی میکنند و به دوشاخه چهارلنگ و هفت لنگ تقسیم میشوند.
طوایف کوچ رو در بختیاری با آغاز بهار به سمت مناطق کوهستانی و مراتع ییلاقی سرازیر میشوند و با آغاز پاییز و کاهش نسبی هوا در مناطق کوهستانی، از مناطق ییلاقی به سمت مناطق گرمسیری خوزستان کوچ خود را آغاز میکنند.
جادههای منتهی به خوزستان هرساله در آغاز بهار و رسیدن پاییز، شاهد یکی از جاذبههای منحصر به فرد حوزه گردشگری در جهان هستند. برخی از عشایر بختیاری در کوچ سالیانه خود با استفاده از وسایل نقلیه و برخی دیگر نیز از ۱۹ ایلراه عشایری به شکل جادهای وارد استان خوزستان میشوند.
ایلراه هایی که هیچگاه برای عشایر کوچ رو خالی از خطر نبوده و نیست. از تصادفات جادهای بگیر تا چالشهای عبوری میان عشایر و مناطقی که در مسیر کوچ قرار دارند. مسیرهای عبور تاریخی ایلات بختیاری، یکی از ناهموارترین راههای عشایری کشور است و یکی از عمده مشکلات مهم کوچنشینان بختیاری، در آمد و شدهای سالیانه محسوب میشود.
بهواسطه تصرف و حذف ایلراه های تاریخی در سلسله نظامهای جادهای در طول زمان و تغییرات عمدهای که در ساختار نوین شهرها و با گسترش شهرنشینی آغاز شد، ایلات کوچ رو بهناچار مجبور هستند تا از مسیرهای داخلی شهرها، کوچه و خیابانهای منتهی به جادههای عبوری و بزرگراههایی بگذرند که هیچگاه برای عشایر خالی از چالش و درگیری نبوده و همین موضوع در طول کوچ، باعث ایجاد نگرانیهای عمدهای، هم برای شهرها و متولیان شهرداریهای در مسیر و هم برای عشایر میگردد.
فصلی تلخ و پر از التهاب که در بسیاری از موارد به نزاعهای کوچک و بزرگ نیز ختم میشود. نزاعهایی هرچند کوچک که باعث میشود زمانبندی کوچ برای عشایر از بین برود و با تشکیل پرونده و مراجعات متعدد به دادگاه و پاسگاه، تا ختم پروندههای طویلالمدت، کوچ را برای مردمان کوچ رو به خاطرهای تلخ تبدیل کند. در کنار این موارد، یکی دیگر از عمده مصائب کوچ، جدال میان عشایر و مأموران منابع طبیعی است.
با وجود سختیها و زخمهای بیشماری که کوچ بر پیکر عشایر در طول تاریخ به یادگار میگذارد، باید پذیرفت که کوچ سنتی عشایر و بهویژه بختیاریها با وجود تمامی چالشهای موجود، بخشی ارزشمند از میراث فرهنگی و معنوی کشور است.
میراثی ارزشمند که اگر سعی در حفظ و پاسداشت این گنجینه فرهنگی نشود، بهزودی باید با خاطرات کوچ در کتابها و تصاویر باقی مانده در آرشیوهای سینمایی و لابراتوارهای تاریخی مواجه شویم.
فرامرز خوشاب یکی از پژوهشگران حوزه فرهنگی خوزستان معتقد است: «کوچ بهعنوان یکی از اولین و پیشرفتهترین سیستمهای مدیریت «teamwork» در دنیا است که در حال حاضر، توسط انجمن دوستداران میراث فرهنگی ایذه «تا ری شا» برای مستندنگاری در مراحل تحقیق به سر میبرد. بهزودی زوایای دیگری از کوچ و جاذبههای آن را برای عموم ارائه خواهیم داد.»
ظرفیتی که نهتنها قابلیت ثبت جهانی شدن در میراث جهانی یونسکو را دارد، بلکه میتوان از این پشتوانه فرهنگی - اجتماعی، در قالب گردشگری سود برد و با ارزیابی فرهنگیِ دوباره این میراث کهن، به جذب میلیونها توریست از سراسر جهان اندیشید.