نیو صدر: در سال‌های اخیر ایران با بحران‌های زیست‌محیطی مختلفی روبرو شده است، از خشکسالی‌های پی‌درپی که کشاورزان را بدون محصول کرده است تا سیل‌هایی که هر از چند گاهی منجر مرگ انسان‌ها به طور مستقیم می‌شود.
مطالعه‌ای که چندی پیش توسط موسسه جهانی اقتصاد و صلح روی همه کشورها انجام شده است، به طور عینی‌تر نشان می‌دهد که خاورمیانه و ایران به دلایل مختلف با تهدیدهای اکولوژیکی‌های زیادی درگیر هستند و حوادث زیست‌محیطی سال‌های گذشته به طور اتفاقی رخ نداده‌اند.
در این مطالعه شاخصی به اسم ETR یا تهدیدهای اکولوژیکی ثبت شده برای کشورهای مختلف تعریف شده است که نشان می‌دهد، ایران در بین ۲۰ کشور جهان با بیشترین خطرات اکولوژیکی قرار دارد؛ نمره این شاخص برای ایران چهار است، هرچه این عدد بالاتر باشد تعداد تهدیدهای اکولوژیکی هم برای یک کشور بیشتر است.
| ردیف |
نام کشور |
تهدیدهای اکولوژیک ثبت شده (EPR) |
| ۱ |
افغانستان |
۶ |
| ۲ |
موزامبیک |
۵ |
| ۳ |
نامیبیا |
۴ |
| ۴ |
بوتسوانا |
۴ |
| ۵ |
چاد |
۴ |
| ۶ |
اتیوپی |
۴ |
| ۷ |
هند |
۴ |
| ۸ |
ایران |
۴ |
| ۹ |
عراق |
۴ |
| ۱۰ |
کنیا |
۴ |
| ۱۱ |
قرقیزستان |
۴ |
| ۱۲ |
ماداگاسکار |
۴ |
| ۱۳ |
پاکستان |
۴ |
| ۱۴ |
استواتینی |
۴ |
| ۱۵ |
سوریه |
۴ |
| ۱۶ |
تاجیکستان |
۴ |
| ۱۷ |
اوگاندا |
۴ |
| ۱۸ |
تانزانیا |
۴ |
| ۱۹ |
زیمبابوه |
۴ |
تهدیدهای چهارگانه ایران
در میان این فهرست اعلام شده بعد از پاکستان ایران پرجمعیت‌ترین کشور جهان است که با چهار تهدید مختلف اکولوژیک روبرو می‌شود و همین موضوع می‌تواند خطرات مختلفی برای کشور به همراه داشته باشد.
استیو کلیلیا، مدیر موسسه جهانی اقتصاد و صلح در استرالیا، در رابطه با تهدیدهای زیست‌محیطی ایران خبرآنلاین می‌گوید: «این عدد تعداد خطرات اکولوژیکی است که هر کشوری با آن روبرو می‌شود، برای مثال افغانستان بیش از هر کشور دیگری با شش تهدید روبرو است. ایران هم کشوری است که با چهار تهدید مواجه شده است، این تهدیدها شامل خشکسالی، سیل، افزایش دما بخاطر تغییراقلیم و تنش آبی است. برای مثال سیل‌های سال ۲۰۱۹ ایران بسیار خسارت‌بار بودند و منجر به تخلیه جمعیت زیادی در مناطق سیل‌زده شد از این تهدیدها بودند.»
البته به نظر می‌رسد موقعیت جغرافیایی کشور هم در بالا بودن تعداد تهدیدهای زیست‌محیطی ایران بی‌تاثیر نباشد، در بخشی از مطالعه موسسه جهانی صلح، آمده است: «از ۲۰ کشور شمال آفریقا و خاورمیانه، ۱۵ کشور با تهدیدهای اکولوژیک متوسط تا شدید درگیرند، ایران، عراق و سوریه با نمره ETR چهار آسیب‌پذیرترین کشورهای این منطقه هستند.»
بیشتر بخوانید:
در سال‌های گذشته ایران بارها با پیامدهای این تهدیدهای چهارگانه روبرو شده است؛ از گردوخاک‌هایی که گاهی بخاطر خشکسالی بلند می‌شوند تا سیل مرگبار فروردین ۹۸ که منجر به مرگ ۵۳ نفر در سرتاسر کشور شد. همچنین مطالعه موسسه جهانی صلح اشاره کرده است که تهدیدها در سال ۲۰۱۹ منجر به جابه‌جایی ۵۲۰ هزار نفر در ایران شده است، بر این اساس ایران در فهرست بیشترین جابه‌جایی بخاطر فجایع زیست محیطی هم در رتبه ششم قرار می‌گیرد.
| ردیف |
نام کشور |
تعداد فجایع زیست‌محیطی (سال ۲۰۱۹) |
تعداد جابه‌جایی افراد |
| ۱ |
هند |
۱۲ |
۵۰۱۸۰۰۰ |
| ۲ |
فیلیپین |
۱۶ |
۴۰۹۴۰۰۰ |
| ۳ |
بنگلادش |
۶ |
۴۰۸۶۰۰۰ |
| ۴ |
چین |
۱۷ |
۴۰۳۴۰۰۰ |
| ۵ |
آمریکا |
۲۰ |
۹۱۶۰۰۰ |
| ۶ |
ایران |
۵ |
۵۲۰۰۰۰ |
| ۷ |
موزامبیک |
۵ |
۵۰۶۰۰۰ |
| ۸ |
اتیوپی |
۲ |
۵۰۴۰۰۰ |
اصلی‌ترین تهدید اکولوژیکی ایران
اما آن طور که کارشناسان سال‌هاست هشدار داده‌اند، بین این چهار تهدید اکولوژیکی ایران باید بیش از همه به یک مورد توجه کرد؛ تنش آبی. با افزایش جمعیت و از سویی برداشت بیش از حد منابع آبی تجدیدپذیر ایران سال‌های زیادی است در حالت تنش آبی قرار گرفته است و آمار و ارقام هم سال‌هاست این موضوع را نشان داده‌اند. در مطالعه موسسه جهانی صلح قطر، رژیم صهیونیستی، لبنان، ایران و اردن پنج کشور با بیشترین میزان تنش آبی اعلام شدند.
کلیلیا می‌گوید: «وقتی به تهدیدهای زیست محیطی ایران نگاه می‌کنیم سه مورد اول یعنی خشکسالی، سیل، افزایش دما در دسته تهدیدهای متوسط قرار می‌گیرند، اما تهدیدی که جایگاه اساسی در ایران دارد تنش آبی است. تحلیل ما نشان می‌دهد که هر سال بیش از ۷۰درصد آب شیرین ایران مصرف می‌شود، به همین دلیل سوال اصلی این است که چگونه ایران منابع آبی بیشتری به دست بیاورد؟»
در این تهدیدها خشکسالی به عنوانی اتفاقی زیس‌محیطی در یک کشور در نظر گرفته شده است که هرچند سال یک بار با کاهش باران یک کشور را تهدید می‌کند، اما تنش آبی با اندازه‌گیری کل منابع آبی تجدیدپذیر کشور در نظر گرفته می‌شود.
به گفته عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط‌زیست هم اکنون میزان منابع آب ایران ۹۰میلیارد متر مکعب است این یعنی سرانه ۱۱۲۵ متر مکعب آب است، تحقیقی که در سال ۱۹۹۲ به نام "جمعیت و منابع آب: یک تعادل ظریف" انجام شد نشان می دهد که اگر سرانه مصرف آب تجدیدپذیر در هر سال در کشوری کمتر از ۱۷۰۰ مترمکعب باشد آن کشور دچار بحران آب است و رسیدن این عدد به کمتر از هزار متر مکعب پیامدهای بسیاری جدی برای آن کشور دارد، عددی که ایران در سال‌های اخیر به آن نزدیک و نزدیک‌تر شده است.
«راز اصلی در نحوه افزایش منابع آبی است»
به نظر می‌رسد برای مقابله با این تهدید و جلوگیری از روند کاهش سرانه منابع آبی دو راهکار برای ایران باقی مانده است، یا مصرف کاهش یا میزان منابع آب شیرین افزایش پیدا کند.
رئیس موسسه جهانی صلح می‌گوید: «با ادامه این روند شرایط در آینده پیچیده می‌شود، اما راه حل‌های متوعی هم برای بهبود شرایط وجود دارد، یک راهکار این است که اگر بتوانید منابع آبی بیشتری به دست بیاورد، کار دیگر این است که تولیدات محصولات زیستی خود را افزایش دهید، با این کار یک کشور در کنار صنعتی‌تر شدن در مصرف منابع آب صرفه‌جویی می‌کند. همچنین یکی از کارهای قابل انجام در ایران تبدیل آب آلوده به آب شیرین است، اگرچه با این کار آب گران‌تر می‌شود اما انتظار داریم با پیشرفت فناوری این روش‌ها ارزان‌تر شوند، به طور کلی ایران باید در بخش‌هایی سرمایه‌گذاری کند که بتواند به شکل‌های بهتری آب به دست بیاورد و بتواند از تکنولوژی‌هایی استفاده کند که آب شور را به آب شیرین تبدیل کنند.»
او افزود: «باید از فناوری‌های جدیدتر برای تبدیل آب شور به آب شیرین استفاده شود، فناوری‌های زیادی هم در راه هستند فناوری‌هایی که به شکل‌های مختلف آب آلوده و شور را شیرین می‌کنند. در ۳۰ سال آینده در این رابطه فناوری‌های بیشتر و ارزان‌تری می‌رسند. راز اصلی در نحوه افزایش منابع آبی است.»
البته این نگاه رئیس موسسه جهانی صلح تا حدی با راهکارهای اجرا شده در برخی مناطق کشور در سال‌های گذشته متفاوت است، چراکه با مصرف سهم بیش از ۸۰درصدی از منابع آب کشور در بخش کشاورزی بسیاری از کارشناسان پیشنهاد داده‌اند که مصرف آب در این بخش به شیوه‌های مختلف صرفه‌جویی شود.
حالا به گفته کلیلیا ایران و خاورمیانه در کنار این موضوع باید به فکر افزایش منابع آبی خود هم باشند.
او می‌گوید: «واضحا یکی از مسائل مهم درباره آب نوشیدن آن توسط شهروندان است، اما وجود آب بیشتر به معنای کشاورزی بیشتر و این به معنای خودکفایی یک کشور را دارد، این قطعا موضوع مهمی برای هرکشوری است. اما سوال اساسی‌تر این است که کشورهای خاورمیانه چگونه منابع آب خود را بیشتر کنند؟»
جنگ برای آب؛ خطری بسیار نزدیک به خاورمیانه
اما اگر به هر شکلی مشکلات چهار تهدید اکولوژیکی کشور حل نشوند، احتمالا ایران با آماده روبرویی پیامدهای خطرناک‌تری از سیل، گردوخاک و ... باشد و شاید کار به درگیری سر منابع آب برسد، موضوعی که صلح را تهدید می‌کند.
در مطالعه موسسه جهانی صلح در این رابطه آمده است: «در بین این منطاق، شکننده‌ترین کشورها ایران، موزامبیک، ماداگاسکار، پاکستان و کنیا هستند. این کشورها هم اکنون به شکل گسترده‌ای در وضعیت پایدار قرار دارند اما در معرض تهدیدهای اکولوژیکی زیادی هستند و از سوی صلح مثبت (از دیدگاه موسسه صلح، صلح مثبت به معنای نهادها و ساختارهایی است که به ساخت یک جامعه صلح‌آمیز می‌انجامد) شکننده و روبه زوالی دارند. از سوی دیگر گروهی از کشورها مثل سوریه، افغانستان و عراق هم اکنون هم با درگیری‌های روبرو شده‌اند و از سویی در معرض تهدیدهای اکولوژیکی زیادی هستند، این آن‌ها را در یک چرخه قرار می‌دهد.»
اما کلیلیا امیدوار است که ایران و کشورهای دیگر بتوانند، زودتر از این تهدیدها نجات پیدا کنند. او می‌گوید: «در خیلی از مناطق مخصوصا خاورمیانه، بین درگیری‌ها و میزان تهدیدهای اکولوژیک مخصوصا آن‌هایی که مربوط به آب و غدا هستند ارتباط زیادی وجود دارد. از ۲۰کشور این منطقه ۱۸ کشور با مشکلات آبی روبرو هستند، اما برخلاف کشورهای آفریقایی کشورهای خاورمیانه می‌توانند با منابع مالی ناشی از پول نفت، آب شیرین خود را بیشتر کنند.»
او ادامه داد: «ما باید کاری کنیم که در نهایت دولت‌ها مسائله را ببینند و سیاست‌هایی برای حل آن اجرا کنند، چراکه قطعا وجود منابع آب بیشتر به نفعشان است.»
۲۳۵۲۳۷
نظر شما