در گذر از دهه چهارم فیلم‌های دفاع مقدس هستیم. به همین منظور با انسیه شاه‌حسینی فیلمنامه‌نویس و کارگردان سینمای ایران و نخستین زن ایرانی که درباره جنگ تحمیلی فیلم ساخته است، به گفت‌وگو پرداختیم.
شاه‌حسینی در حالی که چند اثر دفاع مقدسی را در کارنامه خود دارد، برای فیلم «شب‌بخیر فرمانده» توانسته جوایز مهمی از جشنواره فیلم فجر و جشنواره‌های معتبر بین‌المللی دریافت کرده و دفاع مقدس را به دیگر کشورها معرفی کند.
آیا فیلم‌هایی که تاکنون در حوزه دفاع مقدس ساخته شده‌اند، توانسته‌اند حق مطلب را در عرصه دفاع مقدس و ارزش‌های آن ادا کنند؟
_ چون ما مهندسی فرهنگی درستی نداشته‌ایم، فیلم‌های دفاع مقدسی ما به دو قسمت تبدیل شده است. یک بخش از آن در زمان جنگ یا حتی یکی دو سال بعد از قطع‌نامه ساخته شد که بیشتر فیلم‌هایی تایید کننده بودند. چون جبهه‌های ما در آن زمان به سرباز نیاز داشت، از این رو در زمان ساخت این فیلم‌ها باید قهرمان‌پروری می‌کردیم که وقتی کسی این فیلم‌ها را می‌دید، ترس خود را از دست می‌داد و برای رفتن به جبهه و جنگیدن ترغیب می‌شد.
اما در حال حاضر که از آن مسیر فاصله گرفته‌ایم و نیاز به سربازگیری نداریم، زمان تحلیل فرا رسیده است. یعنی باید بنشینیم و تحلیل کنیم که چرا جنگیدیم و چرا جنگ به ما تحمیل شد؟ سربازان به چه دلایلی به رزمنده‌های دفاع مقدس تبدیل شدند؟ به لحاظ شخصیتی چه فرهنگی بر آنها حاکم شد و این فرهنگ از کجا آمد که جوان‌ها را این‌چنین متحول کرد؟ و برای شب‌های عملیاتی که باید زودتر عملیات را شروع می‌کردند اما معبر هنوز باز نشده و میدان‌ها پر از مین بود، رزمندگان از یکدیگر سبقت می‌گرفتند تا با بدن، گوشت و خونشان مسیر را باز کنند و رزمنده‌ها عملیات را شروع کنند.
همه این موارد به تحلیل نیاز دارد. معتقدم مهندسی فرهنگی به درستی صورت نگرفت. یعنی با گذشت زمان، این تنور سرد سرد شد و با جابجایی مدیران مساله رها شد. اگر هم تعداد انگشت‌شماری فیلم‌های دفاع مقدس در این موضوع، با هر نیتی، چه خوب، چه بد ساخته شده‌اند، تصمیم شخصی و بر اساس دغدغه‌های شخصی بوده است.
برخی کارشناسان، فیلم‌های دفاع مقدسی ساخته شده در سال‌های اخیر را روندی مثبت و در قالب روشنفکری تلقی می‌کنند. عقیده دارند شعارهایی که پیش از این در برخی از آثار سینمایی وجود داشته از بین رفته و این آثار تا اندازه‌ای واقعی‌تر شده‌اند. در حالی که عده‌ای در طرف مقابل، منتقد این فیلم‌ها هستند و معتقدند سربازها و قهرمان‌های این دسته فیلم‌ها مانند سربازهای ایرانی و مسلمان نیستند. این آثار با چنین شیوه‌ای با استقبال هم روبه‌رو شده است.
_ به عقیده من، برخی از فیلم‌هایی که ساخته می‌شوند، به دلیل مساله و زاویه داشتن فیلمساز با این جریان، مقابل دفاع مقدس هستند. در صحبت با برخی از فیلمسازها و کارگردان‌نماهای دفاع مقدس که فقط سر سفره این سینما نشسته‌اند، آنها می‌گویند رزمندگان برای چه جنگیدند؟! در صورتی که این افراد به اصطلاح فیلمساز دفاع مقدسی هستند.
عده دیگری از این فیلمسازان اصلا این جریان را نمی‌شناسند و تنها فیلم‌های آرشیوی دیده‌اند و با عده‌ای از جانبازان، بازماندگان، فرزند و همسر شهیدان صحبت کرده‌اند. این طیف، آدم‌های خوبی هستند که با طیف فیلمسازنماهای دفاع مقدس تفاوت دارند. این‌ها آمده‌اند فیلم دفاع مقدسی بسازند اما فضا و فرهنگ آن را نمی‌شناسند و فقط از دور آن را دیده‌اند.
به همین دلیل سرباز ایرانی شبیه یک سرباز آمریکایی یا روسی در می‌آید و شبیه به یک فرد مسلمان نیست. فیلم می‌سازند در حالی که قهرمان، یک رکعت نماز نمی‌خواند اما در راستای انقلاب گام برمی‌دارد. مثل برخی فیلم‌های اخیر که قهرمان خیلی دلش می‌خواهد دشمنان انقلاب را از بین ببرد و کارهای ضد تروریستی انجام می‌دهد. این فرد با اینکه اصرار دارد دشمن مردم، بشریت و انقلاب را دستگیر کند، به اندازه کارگردانش نگران است که به او وصله نچسبانند و نگویند که آن طرفی شدی یا به سوی فلان طیف سیاسی رفته‌ای. قهرمانشان مانند همان پلیس آمریکایی است؛ یعنی یک رکعت نماز هم نمی‌خواند. نتیجه این می‌شود که همه این ویژگی‌ها در فینال فیلم تاثیر خود را می‌گذارد و گویی قهرمان فیلم به شرایطی می‌رسد که می‌گوید اشتباه کردم.
در سال های اخیر کدامیک از فیلم های دفاع مقدس نظر شما را جلب کرده است و آینده فیلمسازی این جریان را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
_ من از این زاویه حرف می‌زنم. حتی کسانی که با نگاهی پلید، علیه دفاع مقدس و شهدا و خانوادهایشان و رزمندگان فیلم می‌سازند، مفید هستند. چون طیفی را عصبی می‌کنند و غیرت فراموش‌شده و خاموش شده آنها به جوش می‌آید و باعث می‌شود عده‌ای در دفاع از حقیقت دفاع مقدس برخیزند. متاسفانه فیلم‌های بدی ساخته شده که حتی با استقبال روبه‌رو شده است. جامعه ما هیجانی و ذوق زده می‌شود، در حالی که نمی‌دانند برای چیزی سینه می‌زنند که بر علیه تفکر آنهاست.
ما موارد خوبی داشتیم اما جریان‌ساز نشد. هر کسی آمد و پراکنده، کاری کرد. با شناختی که از رزمندگان دارم تا این لحظه فیلم دفاع مقدسی که من را راضی کند، ندیده‌ام. در حالی که در ادبیات به این شکل نیست و به فضای واقعی بسیار نزدیک شده‌ایم.
در این زمینه خاطرات زندگی شهداء و دفاع مقدس منتشر می‌شود. ادبیات، مستقل‌تر از سینماست. ادبیات یک قلم و نویسنده دارد در حالی که سینما این چنین نیست. از این رو در ادبیات، شعر، موسیقی حماسی و عکاسی به شکل درست آن، بسیار نزدیک شده‌ایم اما متاسفانه در سینما با وجود تلاش‌هایی که شده با واقعیت دفاع مقدس فاصله بسیار وجود دارد.
بنا به گفته رهبر معظم انقلاب، هر چه از جنگ فاصله گرفته‌ایم فرصت بیشتری برای شناخت و معرفت به این ماجرا پیدا کرده‌ایم. من اطمینان دارم نسل پنجاه سال بعد، در صورتی که پویایی و شرایط لازم را داشته باشند، فیلم‌هایی خواهند ساخت که بهتر از سینمای امروز دفاع مقدس است.
ما همیشه یا دویده‌ایم یا جنگیده‌ایم. جدیدا مجرم هم هستیم. یعنی هر گاه خواسته‌ام درباره جنگ کار کنم، طوری با من رفتار می‌شود گویی مجرم هستم. کسی که بخواهد درباره دفاع مقدس حرف درست بزند مجرم است؛ نه حمایت می‌شود و نه جایی دعوتش می‌کنند. مجرم است چون در این شرایط دارد از دفاع مقدس حرف می‌زند. اما عقیده دارم که نسل بعدی به تحلیل می‌نشیند.
۲۴۱۲۴۱
نظر شما